Về chữ ullambana, có quan điểm cho rằng: Ullam nghĩa là treo ngược, còn bana: bồn cứu hộ. Ullambana là một công cụ để giải cứu chúng sinh khổ đau trong địa ngục bằng cách cúng dường Đức Phật và chư tăng những món ngon và trái cây đặt trong một cái bồn (trích mục Ullambana, trang Blessings Prosperity and Longevity Monastery)…
Một số nhà nghiên cứu khác giải thích: ullambana, nghĩa là đảo huyền 倒懸 (treo ngược) hay cứu đảo huyền 救倒懸 (cứu những linh hồn bị hình phạt treo ngược). Trong nhiều cuốn sách, ullambana không chỉ được giải thích là treo ngược (to hang upside down), treo lơ lửng lộn ngược (to be suspended upside down), treo đầu lộn ngược (suspendu tête en bas), mà còn có nghĩa là giải thoát những vong hồn đang bị treo ngược (rescuing those who are hanging upside-down) hoặc ngày giải thoát những vong hồn đang bị treo ngược (the day for releasing those who are hanging upside-down)…
Sở dĩ dẫn chứng hơi dài dòng như trên là vì có nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới tin rằng Vu Lan bồn xuất phát từ chữ ullambana trong Phạn ngữ (Sanskrit). Trong Phật Học Từ Điển Sanskrit/Pali - Việt của Thiện Phúc, Multilingual Dictionary of Buddhism (2001) của Minh Thông hay A Dictionary of Buddhism (2004) của Damien Keown… cũng đều ghi nhận từ ullambana.
Vậy, ullambana là một từ có thật chăng? Rất tiếc những nhận định trên không chuẩn xác, bởi vì chữ ullambana không hề xuất hiện trong bất kỳ văn bản Phạn ngữ nào.
Một số từ điển chú thích tiếng Phạn của ullambana là उल्लम्बन, tuy nhiên từ này được phiên là ullamban chứ không phải ullambana. Ullamban tương ứng với từ ullambayati (उल्लम्बयति), cùng gốc động từ là ullamb (उल्लम्ब्). Cả hai đều có nghĩa là treo, treo lên. Tóm lại, không thể tách ullambana thành hai phần ullam và bana với nghĩa là treo ngược và bồn cứu hộ trong tiếng Phạn; còn bana thì có nhiều nghĩa, song không có nghĩa nào là bồn cứu hộ (theo Sanskrit Dictionary for Spoken Sanskrit).
Vậy chữ ullambana từ đâu? Theo chúng tôi có thể đây là cách chuyển tự tự phát do ngày xưa chưa có hệ thống ký âm, người chuyển tự dựa vào quan điểm cá nhân nên mới dẫn tới tình trạng hiện nay ullambana không có từ tương ứng trong Phạn ngữ. Đến thế kỷ 19, tiếng Phạn mới được ký âm theo bảng chữ cái Latin. Tiêu chuẩn phổ biến nhất, được dùng làm chuẩn học thuật là Bản chuyển tự IAST (International Alphabet of Sanskrit Transliteration, năm 1912). Như vậy, do chuyển tự tùy ý, người đời sau tiếp thu sự chuyển tự ấy rồi sử dụng suốt nhiều thế kỷ qua. Quá trình này lặp lại nhiều lần để rồi ullambana mặc nhiên trở thành từ có nghĩa, được thế giới công nhận.
Thế thì ullambana chính xác phải là gì? Theo Bách khoa toàn thư của OXFORD University Press, ullambana xuất phát từ chữ avalambana trong tiếng Sanskit, nghĩa là treo ngược hay treo rủ xuống: Ullambana (from Skt., avalambana, “hanging down”). Còn trong Phạn ngữ, avalambana được viết là अवलम्बन. Quyển The Concise Oxford Dictionary of World Religions (1997) của John Bowker và những từ điển tiếng Phạn mà chúng tôi tham khảo, tất cả cũng đều ghi nhận avalambana có nghĩa là treo ngược, treo rủ xuống.
Như vậy đã rõ, ullambana không phải là từ có thật trong tiếng Sanskrit. Từ tương ứng với Vu Lan bồn trong Hán ngữ chỉ có thể là ullamban hoặc avalambana. Khả năng Vu Lan bồn được phiên âm từ chữ avalambana: Vu (ava) + Lan (lamb) + bồn (ana).
Bình luận