Trang Khoahoc.tv giải thích: “Chuột rút là tình trạng co thắt cơ đột ngột, gây đau dữ dội ở một bắp thịt thường là co cơ do lạnh hay hoạt động quá sức, làm cho bệnh nhân không tiếp tục cử động được nữa”.
Cứ như trên thì ta thoáng thấy có mối liên quan giữa chuột và bắp thịt. Quả nhiên trong khẩu ngữ của phương ngữ Nam bộ thì con chuột có nghĩa là “bắp thịt” (chủ yếu là ở cánh tay). Thuở thiếu niên, tuy thể hình không bằng ai nhưng thỉnh thoảng chúng tôi vẫn gồng con chuột, chỉ để chơi... cho vui. Lời bình của Nguyễn Tấn Thành trên Facebook của Hoang Giang ngày 26.7.2020 đã cho ta thấy đúng cái nghĩa của từ chuột: “Có chuột đâu mà cố gắng gồng lên vậy hè”.
Đây là lời bình nhằm trêu chọc người bạn, có vẻ như đang muốn khoe cơ bắp. Trong câu này chuột chính là “bắp thịt”.
Tiếc rằng không có bất cứ một quyển từ điển nào ghi nhận nghĩa này cho từ chuột, kể cả những quyển từ điển về phương ngữ Nam bộ hoặc lấy phương ngữ Nam bộ làm nền tảng. Nhưng ngành giết mổ súc vật thì có đấy. Đây:
- “Thịt bắp tay, hay còn gọi là bắp chuột (Chúng tôi nhấn mạnh - AC) là phần thịt bắp được cắt ra từ phía chân giò của con trâu. Phần thịt này khá dai, có nhiều gân và mô nối với nhau, ăn ngọt và thơm […] Thịt bắp tay, bắp chuột (Cũng chúng tôi nhấn mạnh - AC) thường được dùng để chế biến các món lẩu, xào, nấu phở, và đặc biệt làm món bắp trâu, bắp bò muối” (“Thịt bắp tay - bắp chuột M60”, thucphamvietnam.com.vn).
- “Thăn chuột heo (Chúng tôi nhấn mạnh - AC) còn được gọi là thăn nội, là miếng thịt cắt từ bắp thịt, nằm ở phía trước và chạy dọc cột xương sống của con heo gần dưới phía chân sau. Thăn chuột heo (Cũng chúng tôi nhấn mạnh - AC) là phần có thịt mềm nhất trên con heo, là phần thịt nạc và không dính chút mỡ nào” (“Thăn chuột heo là gì?”, ngocfoody.blogspot.com).
- “Thịt bắp chuột bò (Chúng tôi nhấn mạnh - AC) là phần thịt ngon nhất và cũng đắt tiền nhất của thịt bò nói chung và thịt bò Mỹ hoặc bò Úc và Ấn Độ nói riêng” (“Thịt bắp chuột - bắp tay”, anbinhgroup.com.vn).
Thực ra thì chuột với nghĩa “bắp thịt” không phải là đặc sản của phương ngữ Nam bộ. Đây là một từ mà lưu dân đã đem từ Đàng Ngoài vào Đàng Trong. Bằng chứng là trong khi người Nam kêu vọp bẻ thì người Bắc lại gọi là chuột rút. Không riêng gì tiếng Việt mới dùng chung một từ cho “chuột” (động vật) và “bắp thịt”. Trong tiếng Hy Lạp, mus (μῠσ) vừa có nghĩa là “chuột” (rat, souris), vừa có nghĩa là “bắp thịt” (muscle), như có thể thấy trong Dictionnaire grec-français của M.A.Bailly (Librairie Hachette, Paris, sans date, p.1308, col.1). Trong tiếng La tinh, musculus vừa có nghĩa là “chuột” (rat, souris) vừa có nghĩa là “bắp thịt” (muscle), như có thể thấy trong Dictionnaire latin-français của Ch. Lebaigue (Paris, 1960). Musculus phái sinh từ danh từ mus, có nghĩa là “chuột”. Trong tiếng Pháp và trong nghề giết mổ súc vật, bắp thịt của đùi dê, cừu, hươu, nai (Muscle charnu à l’extrémité du gigot, contre l’os) gọi là souris (chuột), như có
thể thấy trong Dictionnaire alphabétique et analogique de la langue française par Paul Robert (Tome sixième, Paris, 1971). Trong tiếng Nga мышца (bắp thịt) phái sinh từ мышь (chuột).
Chuột thì như thế. Còn vọp thì thế nào? Xin thú thật rằng chúng tôi đã nhiều phen lao tâm khổ tứ mà chưa tìm ra… Nhưng, có một điều chắc chắn là trong một vài ngôn ngữ châu Âu thì từ chỉ “chuột”, “bắp thịt” và “đồng loại của vọp” có cùng một gốc.
Origins của Eric Partridge (Third Edition, London, 1961) cho biết: “L musculus has a further transferred sense “mussel”: whence OE musle, ME musselle, E mussel”
(Tiếng La tinh musculus có một cái nghĩa chuyển biến xa hơn là “sò, hến”: do đó [mà có] tiếng Anh cổ musle, tiếng Anh trung đại musselle, tiếng Anh [hiện đại] mussel).
Tiếng Hy Lạp mus (μῠσ) chẳng những có nghĩa là “chuột” (rat, souris), và “bắp thịt” (muscle), mà còn có nghĩa là “vẹm; sò, ốc” (moule, coquillage), như đã cho trong Dictionnaire grec-français của M.A.Bailly.
Còn vọp của tiếng Việt thì sao? Xin trân trọng trả sân cho các nhà từ nguyên học chính danh.
Bình luận (0)