Sơn nữ làng và trăm bó củi hứa hôn 'bắt chồng'

Phạm Anh
Phạm Anh
04/02/2019 11:26 GMT+7

Trước khi về nhà chồng, những nàng dâu người Dẻ, Triêng phải chuẩn bị hàng trăm bó củi rừng cõng theo. Ấy là tập tục lâu đời nhằm duy trì hạnh phúc lứa đôi.

Đến nay, tục ấy vẫn duy trì ở vùng biên giới 2 huyện Ngọc Hồi và Đăk Glei (Kon Tum) dù có cải biên vài nét nhỏ.

15 tuổi đã tập chuẩn bị củi hứa hôn

Tháng Chạp (âm lịch), theo chân ông A Xíu, cán bộ Phòng VH-TT-TT H.Đăk Glei về làng Đăk Ung, xã Đăk Nhoong, H.Đăk Glei, chúng tôi chứng kiến nhiều nhà có "núi" củi với hai đầu phẳng phiu chất bên hiên nhà, trước sân. A Xíu cho biết đó là "củi hứa hôn" của con gái người Dẻ trong làng, phần lớn là củi đã "bắt chồng" rồi (nghĩa là đã làm đám cưới).
Đến nhà bà Y Lép, thấy đống củi cao còn mới, hỏi thì được biết nhà Y Lép vừa làm đám cưới cho con trai. "Con gái Dẻ là vậy. Muốn cưới chồng phải chuẩn bị củi hứa hôn. Bây giờ mỗi đứa chỉ làm 100 - 200 bó củi thôi, còn ngày xưa phải làm gấp 2 - 3 lần", bà Y Lép nói và cho biết ngày xưa bà phải làm 400 bó củi.
Thiếu nữ người Triêng Ảnh: P.A

Ngày ấy, mỗi ngày, cô nàng Y Lép vào rừng, tìm cây dẻ, lựa thân cây thẳng, ít mắc mà chặt thành từng bó. Mỗi bó 4 cây, dài khoảng 1 m. Điều độc đáo là cây củi nào cũng được chẻ ra nhưng dính chặt, không bị tách rời, hai bên đầu thẳng láng như mài. "Củi càng đẹp thì càng thể hiện lòng thành của nàng dâu. Cứ nhìn vào là biết cô gái khéo léo", bà Y Lép nói.   

"Mất bao lâu mới xong mấy trăm bó củi?", chúng tôi hỏi. Bà Y Lép cho biết mất rất nhiều thời gian, nhanh là nửa tháng, dài thì 3 tuần đến cả tháng. Tuy nhiên, đó là nhờ bà con dòng họ trong làng giúp đỡ, còn một thân một mình thì không biết ngần nào thời gian.
Phụ nữ và các sơn nữ giúp làm củi hứa hôn Ảnh: P.A

Uống rượu cần bên bếp lửa ấm cuối năm, nghe người Dẻ làng Đăk Ung kể chuyện chúng tôi mới hay con gái người Dẻ mới 15 tuổi đã đi tập làm củi hứa hôn.

Theo chị  Y Nhớ, con gái Dẻ phải chặt củi ít nhất từ 400 - 500 bó củi và phải thể hiện được sự khéo léo. Hàng trang vào rừng chặt củi là cây rìu, cây rựa thật sắc và cái gùi. Con gái cũng cần sức khỏe, khéo léo mới lấy được nhiều củi. Tuy nhiên, cái khó nhất của "củi hứa hôn" là tập bổ củi cho hai đầu láng bóng, củi chẻ ra thành 3 miếng khác nhau nhưng dính chùm. Có người phải mất 2 năm mới tập xong việc bổ củi. Những ai tập làm đều được những phụ nữ lớn tuổi trong làng "cầm tay chỉ việc".

Đó là chưa kể, trong hàng trăm bó củi hứa hôn, ít nhất phải có 30 bó củi bằng cây xà nu đỏ (cây thông đỏ). Loại này chỉ cần bỏ vào bếp là cháy bùng lên, nhựa xa nu thơm lừng và dù cháy to nhưng không có than đỏ bắn ra ngoài. Khi củi đã chuẩn bị xong, trước ngày cưới, cô gái và gia đình phải tự cõng về nhà chồng, bao giờ đủ số mới "bắt chồng" được.

Vừa giữ phong tục vừa giữ được rừng

Không chỉ người Dẻ, người Triêng cũng có tục "củi hứa hôn". Lần vào làng Dục Nhày 2, xã Đăk Dục, H.Ngọc Hồi, chúng tôi chứng kiến cảnh những phụ nữ lớn tuổi trong làng đang đưa các sơn nữ đi làm củi hứa hôn.

Chị Y Thông (30 tuổi) cho biết, ở đây khi con gái 15 - 17 tuổi là được người lớn lựa ngày ít đi rẫy để dẫn vào rừng tập bổ củi làm củi hứa hôn. Cứ sáng đi vào rừng, trưa ăn cơm tại rừng và chiều cõng củi về. Đi khoảng 3 ngày như vậy thì làm được 70 - 80 bó củi.
"Củi bây giờ không còn cây dẻ, cây thông nữa đâu, vì cán bộ tuyên truyền cấm phá rừng. Gái làng em phải dùng cây bời lời thay dẻ", Y Thông cho biết. Cây bời lời được người Dẻ, Triêng và đồng bào dân tộc thiểu số trồng rất nhiều, vỏ bán ra để làm nhang hương thắp, thân thì bán làm củi.
Với con gái Dẻ, Triêng còn thiêng liêng hơn: đó là làm củi đưa về nhà chồng trước khi cưới hỏi. Ông già người Triêng tên A Nghe (81 tuổi) giải thích: "Đã là con gái người Triêng, Dẻ, thì phải làm củi hứa hôn này. Xem củi này như giúp cho tình yêu vợ chồng ngày càng bền chặt, tốt đẹp hơn. Ai không làm củi này thì tình yêu sẽ dang dở, khó vẹn toàn trăm năm. Chính vì ý nghĩa này nên bó củi hứa hôn bao đời nay luôn được duy trì".
Cũng theo già A Nghe, dù tìm củi rừng đẹp có khó hơn trước đây nhưng cái cốt vẫn giữ được phong tục tốt đẹp này. Do đó, đồng bào Dẻ, Triêng không vào rừng tìm cây gỗ để làm củi hứa hôn, mà chuyển sang cây trồng như cây bời lời để vửa duy trì phong tục, vừa giữ được rừng.
Ông A Xíu, Cán bộ phòng VH-TT-TT H.Đăk Glei, cho hay xưa và nay thì củi hứa hôn có nét khác nhau. Nếu ngày xưa, con gái Dẻ vào rừng tìm cây Dẻ và thông đỏ thì nay loại cây này khó tìm. Hơn nữa, do rừng cấm phá nên họ chuyển sang các loại cây tạp. Ấy là chưa kể, ngày xưa dùng rìu, rựa thì nay bà con có khi cả dùng… cưa lốc cầm tay, hai đầu cây củi tha hồ láng bóng.
Tuy nhiên, có nhiều lúc sợ bà con làm phong tục này phạm vào cây rừng, chính quyền tuyên truyền cấm phá rừng, đồng bào đã giảm tối đa số lượng củi, chỉ còn duy trì 3 đến 4 chục bó, chủ yếu là củi bời lời.

Giảm hẳn việc vào rừng khai thác gỗ làm củi hứa hôn

Ông Trần Hữu Thảo, Phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế, Ban quản lý khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh (H.Đăk Glei, Kon Tum) cho biết Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh có 64 cộng đồng thôn bản bao bọc, chủ yếu là người dân tộc Dẻ, Triêng.
Trong các hoạt động khai thác củi đốt thi hoạt động mà khai thác củi để làm củi hứa hôn đấy là nét tuyền thống văn hóa bao đời nay của cộng đồng các dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Dẻ, Triêng. Để phục vụ công tác quản lý bảo vệ rừng tốt đồng thời giữ được phong tục tập quán văn hóa của người địa đị phương trong khu bảo tồn, Ban quản lý khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh đã chỉ đạo Phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế cùng chính quyền địa phương xã, thị trấn tổ chức tuyên truyền công tác quản lý bảo vệ rừng, trong đó để cập đến công tác khai khác lâm sản làm củi hứa hôn cho đồng bào dân tộc thiểu số. Theo đó, đã hướng dẫn bà con sử dụng củi ở vườn rừng sau khai thác như cà phê, bạch đàn, keo lai để sửng dụng củi hứa hôn.
"Tình trạng người dân lén lút vào rừng để khai thác cây là củi hứa hôn thì đã giảm hẳn. Các gia đình có cháu đến tuổi xây dựng gia đình thì họ chuẩn bị củi khai thác từ vườn rừng để hạn chế tối đa các vụ khai thác củi đốt ở rừng do đơn vị quản lý", ông Thảo cho hay.

 

Top

Bạn không thể gửi bình luận liên tục. Xin hãy đợi
60 giây nữa.