Loay hoay với ‘vàng tặc’

Tại H.Phước Sơn, PV Thanh Niên đã chứng kiến những hầm lò quy mô nằm giữa rừng. Trong đó không ít bãi vàng chỉ cách tuyến đường chính dẫn vào xã Phước Lộc khoảng 1 km.

Ngạt khí hầm vàng, 4 người chết: Dân kiến nghị nhiều lần nhưng không thấy giải quyết

Sáng 13.4, có mặt trực tiếp tại hiện trường vụ ngạt khí hầm khai thác vàng trái phép, PV Thanh Niên ghi nhận 4/5 người bị kẹt trong hầm khai thác vàng đã tử vong

Ngày 19.4, trong vai cán bộ đo đạc rừng, chúng tôi men theo đường mòn dẫn vào khe suối bãi Vinh (thuộc thôn 5B) và đã tiếp cận được bãi vàng của một trong hai “ông chủ” đang cát cứ tại khu vực này.

Người dẫn đường cho chúng tôi nói, chỉ cần nhìn vào dòng suối đục ngầu là có thể chắc chắn ở rất gần phía thượng nguồn đang có bãi vàng trái phép. Và quả thật chỉ sau 15 phút băng rừng bằng xe máy, bãi vàng lộ ra với 4 lán trại được dựng bằng bạt xanh. Đường dây dẫn điện được kéo vào tận nơi để phục vụ cho sinh hoạt và chạy máy xay đất đá. Thấy có người lạ, 5 thanh niên đang ăn cơm trong lán chính nhanh chóng tản ra.

Hàng chục người chết vì ngạt khí, sập hầm... Theo thống kê chưa đầy đủ của Sở TN-MT tỉnh Quảng Nam, trong vòng 6 năm qua, trên địa bàn xảy ra 20 vụ ngạt khí, sập hầm vàng trái phép khiến 41 người chết. Trong đó, vụ sập hầm xảy ra ngày 14.6.2011 tại khe Nước Voi (xã Tà Bhing, H.Nam Giang) khiến 6 người chết; vụ ngạt khí tại Ngách Chụm, thôn Bồng Miêu (Tam Lãnh, H.Phú Ninh) khiến 3 người chết nhiều ngày mới được phát hiện... Một cán bộ công an tỉnh nhìn nhận, có nhiều vụ sập hầm chết người nhưng chủ bãi đứng ra dàn xếp, tự thỏa thuận giải quyết với gia đình nên cơ quan chức năng không ghi nhận được. Ngày 10.1.2014, khi đang khoét núi tìm vàng tại bãi Cao, xã Phước Hiệp (H.Phước Sơn), 3 người gồm Bùi Văn Thảo, Hà Anh Tuấn và Bùi Văn Hưng (cùng trú tại H.Kim Bôi, Hòa Bình) đã bị một phần quả núi sạt xuống đè chết, 3 tháng sau hiện trường mới giải tỏa xong và tìm thấy xác. “Một nghĩa địa cho phu vàng nữa lại mọc lên giữa núi rừng. Ở Phước Sơn, nhiều nghĩa địa như thế đã hình thành cách đây hàng chục năm. Có nơi, số ngôi mộ trên cả chục cái nhưng lại quạnh quẽ với bia gỗ mục nát, cỏ dại mọc um tùm vì không ai nhang khói”, một người dân địa phương nói với Thanh Niên.

Tuy không né tránh những câu hỏi của “khách không mời” nhưng những phu vàng hết sức cảnh giác và “kè” sát để chúng tôi không thể ghi hình. Một thanh niên nói giọng miền Bắc cho biết đã làm thuê cho một người đàn ông địa phương từ nhiều tháng qua. Công việc chủ yếu mỗi ngày là chui vào hầm lò để lấy quặng. Qua quan sát có thể thấy hầm lò ở đây đã được “khui” từ lâu và hiện đã đào sâu vào vách núi. Để vận chuyển máy móc, dựng lán trại với các tiện nghi như ti vi, chảo vệ tinh… cũng phải mất hàng tháng trời. Ngoài ra, đứng tại khu vực này có thể nghe thấy tiếng máy nổ ầm ĩ xuất phát từ một lán trại cạnh đó.

Chúng tôi tiếp tục tìm vào thôn 4 (xã Phước Đức) và chứng kiến cảnh hàng loạt hầm vàng nham nhở tại con suối Đăk Sa. Khi tiếp cận một hầm vàng có khoảng 10 người đang hì hục đào bới, chúng tôi được một người đàn ông tự nhận là chủ bãi mời vào lán trại để “nói chuyện”. Người này móc từ trong ví một miếng vàng nhỏ và than: “Làm một tuần qua nhưng không có gì”.

Dọc tuyến đường vào thôn 4, chúng tôi ghi nhận có 4 điểm làm vàng nằm ngay sát đường nhưng không hề thấy bóng dáng lực lượng chức năng. Đặc biệt, đi sâu vào trong thôn, chúng tôi chứng kiến một công xưởng tách chiết do “vàng tặc” dựng giữa rừng keo sát ngay bên đường. Trong đó có một bể lớn chứa quặng vàng được khai thác từ khu vực lân cận mỏ Đăk Sa cùng nhiều máy xay, hệ thống tách lọc. Vừa thấy chúng tôi dừng xe, một phụ nữ bịt kín mặt nhanh chân tiến lại chửi bới. “Bọn mày ghi hình à. Ghi cái gì. Mày mà ghi hình, tao đánh vỡ máy”, người này lớn tiếng. Chúng tôi giải thích chỉ dừng lại nghỉ bên đường để gọi điện thoại nhưng người phụ nữ này vẫn không ngừng quát tháo cho đến khi chúng tôi rời khỏi hiện trường.

Tại thôn Bồng Miêu, xã Tam Lãnh (H.Phú Ninh), chúng tôi đã tiếp cận một “lò” tách quặng vàng trái phép nằm kín đáo trong một cánh rừng keo tại khu vực Đồi Sim, ngay cổng sau của Công ty khai thác vàng Bồng Miêu. Lúc này, bên trong lán trại có 3 người đang thay nhau xúc quặng, 1 người khác đứng bên máy xay chạy rầm rập. “Xí nghiệp” xay đá này đã hoạt động khá lâu bởi lượng quặng tập kết lên đến hàng tấn, bể tách lọc vàng cũng được xây dựng kiên cố. Một phu vàng cho hay hiện nay nhiều người thường dùng máy xay quặng chuyên dụng để tách thô vàng trong quặng. Cỗ máy này gồm phần cối xay và phần máng lọc vàng. Sau khi cho quặng vào nghiền cùng với nước, phần đất đá nát vụn sẽ chảy thành dòng ra máng. Trong chiếc máng này, phu vàng đặt sẵn những đai thép cao chưa đầy 0,5 cm liền kề nhau. Phía trên mỗi đai đều có tráng thủy ngân trước nên khi dòng bùn đất chảy qua, vàng sẽ được giữ lại. Hầu hết phu vàng đều dùng loại máy xay này nên nhu cầu về chất thủy ngân khi nào cũng có.

Không phải ai cũng có thể biết được đường dây để mua được chất độc cyanua (dân đào vàng gọi là “gạo”) và thuốc nổ (“đèn cầy”). Hai thứ không thể thiếu của “vàng tặc” cũng có con đường đi riêng của nó.

Vợ đội trưởng CSGT là chủ hầm vàng Trong khi người dân vẫn đang bức xúc trước sự quản lý lỏng lẻo từ chính quyền địa phương khiến 4 phu vàng thiệt mạng (vào ngày 12.4) do ngạt khí tại hầm vàng trái phép thôn Dung (TT.Thạnh Mỹ, H.Nam Giang) thì 3 ngày sau, chủ hầm vàng bà Văn Thị Hoài Thương (36 tuổi, trú tại TT.Thạnh Mỹ, vợ Đội trưởng CSGT - Công an H.Nam Giang) bị bắt theo quyết định của Công an tỉnh Quảng Nam. Trung tá Hà Thế Xuyên, Phó trưởng công an H.Nam Giang, cho hay hiện cơ quan điều tra vẫn đang xác minh. “Bản thân đơn vị đã cho đồng chí đội trưởng này viết báo cáo xem thử có biết việc làm của vợ mình hay không. Bên cạnh đó, đồng chí Trưởng công an TT.Thạnh Mỹ cũng viết báo cáo về việc có biết người ta đào hầm vàng trái phép hay không. Đồng chí phó trưởng công an huyện lãnh đạo trực tiếp anh đội trưởng cũng phải viết báo cáo. Tất cả những người có liên quan đến vụ việc đều phải làm rõ theo trách nhiệm liên đới”, trung tá Xuyên nói. Theo trung tá Xuyên, việc bà Thương đứng ra đào hầm lò “là để tìm vàng chứ chưa phải khai thác vàng” do bà này cuồng tín, mê tín và tin tưởng khu vực hầm lò đã nêu có vàng. Đại tá Nguyễn Đức Dũng khẳng định nếu đội trưởng công an có liên quan thì phải xử lý theo quy định của pháp luật chứ không có sự bao che.

Vụ ngạt khí hầm vàng khiến 4 người chết xảy ra tại H.Nam Giang cho thấy tình trạng sử dụng “đèn cầy” trong các hầm lò trái phép rất đáng báo động. Trung tá Hà Thế Xuyên, Phó trưởng công an H.Nam Giang, cho biết lực lượng công an khám nghiệm hiện trường đã thu giữ 11 thỏi thuốc nổ cùng nhiều kíp điện. Theo ông Xuyên, trong các đợt truy quét, lực lượng công an cũng thường thu giữ được nhiều thuốc nổ công nghiệp do “vàng tặc” cất giấu trong các bãi trái phép. Tuy nhiên, do không bắt được người nên không thể xử lý. “Công an cũng khó xác định được nguồn gốc chất nổ thu giữ được. Các đối tượng buôn bán thuốc nổ thường “cắt đuôi” giống như buôn bán trái phép chất ma túy. Ví dụ, đối tượng mua thường không biết được người bán nên công an khó đấu tranh đến tận gốc tận ngọn”, ông Xuyên nói.

Đại tá Nguyễn Đức Dũng, Trưởng phòng Tham mưu (Công an tỉnh Quảng Nam), cho biết từ đầu năm đến nay, lực lượng công an đã bắt 3 vụ vận chuyển, buôn bán trái phép vật liệu nổ công nghiệp, trong đó đã khởi tố 2 vụ. Về các vụ buôn bán “gạo”, công an tỉnh này bắt 4 vụ với tổng khối lượng 240 kg, đã khởi tố 3 vụ, 4 bị can. “Ở nơi nào có đào vàng trái phép thì vàng tặc luôn có nhu cầu về thuốc nổ lẫn chất độc cyanua. Bởi nếu thiếu hai thứ này thì không cách nào tách chiết vàng được”, thượng tá Nguyễn Văn Phong, Phó trưởng công an H.Phú Ninh nói.

Thừa nhận tình trạng đào vàng trái phép là vấn đề nhức nhối tại địa phương, ông Hồ Quang Hường, Phó chủ tịch UBND H.Phước Sơn, cho hay “vàng tặc” liên tục hoạt động tại các địa điểm như: suối Bơ, sông Nước Mỹ… trong khi đó, cấp xã quản lý địa bàn lại quá lỏng lẻo. Ông Hường cũng cho rằng, với diện tích đất rừng 100.000 ha cùng địa hình phức tạp, mỗi lần tổ chức truy quét, lực lượng liên ngành của huyện đã gặp không ít khó khăn, kinh phí quá lớn. “Chủ tịch, bí thư là người dân tại chỗ nên tôi nghĩ là có sự vị nể khi bà con trong xã đào vàng trái phép”, ông Hường nói và cho biết vừa qua huyện đã tổ chức họp lãnh đạo các xã và đã giao quyền tự tổ chức truy quét, đẩy đuổi cho các xã. Nếu xã nào để xảy ra vấn đề nghiêm trọng thì lãnh đạo xã đó phải chịu trách nhiệm.

Ở các bãi vàng trái phép tại thôn Bồng Miêu (xã Tam Lãnh, H.Phú Ninh), tình cảnh cũng tương tự. Có mặt tại bãi Đồi Sim, chúng tôi chứng kiến cảnh lán trại mọc lên rất nhộn nhịp. Ông Nguyễn Tấn Hòa, Bí thư Đảng ủy xã Tam Lãnh, nhìn nhận trên địa bàn có 44 hầm lò cũ cộng với hàng loạt hầm trái phép do “vàng tặc” tự ý khui ra. Ngoài việc dân địa phương lén lút đào vàng, các phu vàng từ các tỉnh phía bắc cũng đổ xô vào Tam Lãnh để hoạt động. “Để giải quyết triệt để là rất khó, vì nguồn lợi quá lớn, đập phá máy móc xong là họ mua lại máy mới để làm tiếp. Cứ truy quét thì vàng tặc lại chạy qua đất H.Bắc Trà My, hết đẩy đuổi thì họ lại vào làm lại. Trong khi quy chế phối hợp giữa hai địa phương không hiệu quả”, ông Hòa nói.

Ông Bùi Văn Ba, Trưởng phòng Khoáng sản (Sở TN-MT tỉnh Quảng Nam), khi đề cập đến việc xử lý tình trạng đào vàng trái phép đang diễn ra tại vùng núi của tỉnh cho rằng, việc truy quét là trách nhiệm chính của chính quyền cấp huyện, xã. “Trên địa bàn của anh thì anh phải đẩy đuổi, nếu vượt quá thẩm quyền thì phải báo cáo tỉnh để xử lý”, ông Ba nói.