Tàn phá di sản của nhân loại - Kỳ 6: Lâu đài 1.000 năm tuổi bị không kích

Khói bốc lên từ lâu đài Crac des Chevaliers sau khi bị không kích - Ảnh: T.L

Crac des Chevaliers là một trong những lâu đài thời trung cổ được bảo tồn nguyên vẹn nhất trên thế giới. Lâu đài được cộng đồng người Kurd xây dựng vào thế kỷ 11, nằm cách khoảng 40 km về phía tây của thành phố Homs, gần biên giới Li Băng và Syria. Ban đầu nó mang tên Hisn al Akrad, có nghĩa là Lâu đài của người Kurd. Tên Crac des Chevaliers được đặt vào thế kỷ thứ 19.

Lâu đài nằm trên đỉnh một ngọn đồi, cao 650 m. Đất đai quanh đây được đánh giá là màu mỡ do có nhiều nguồn nước, dòng suối chảy qua, đồng thời vùng đất này mưa nhiều trong năm. Năm 1142, Crac des Chevaliers là quà tặng của Raymond II, bá tước của Tripoli, dành cho các hiệp sĩ.

Năm 1170, một trận động đất đã phá hủy khu nhà nguyện của lâu đài. Sau đó khu vực này được trùng tu thành nhà nguyện như hiện nay. Crac des Chevaliers đóng vai trò như một trung tâm hành chính, một căn cứ quân sự vào thời đó. Thêm một trận động đất xảy ra vào năm 1202 khiến lâu đài bị hư hỏng nặng và được sửa chữa lớn vào thế kỷ thứ 13, trở thành lâu đài lớn nhất khu vực. Các bức tường bên ngoài được xây thêm vào giai đoạn này và tạo nên hình dạng như hiện tại. Thế kỷ 13 được xem như thời hoàng kim của Crac des Chevaliers khi có đến hơn 2.000 binh sĩ đồn trú tại đây.

Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, một khu định cư đã được tạo ra trong lâu đài khiến nó bị xuống cấp. 500 cư dân tại đây sau đó được di dời vào năm 1933 và lâu đài đã được các chuyên gia Pháp phục dựng. Khi Syria tuyên bố độc lập năm 1946, nước này nắm quyền kiểm soát Crac des Chevaliers. Ngày nay, một ngôi làng mang tên al-Husn tồn tại xung quanh lâu đài, có dân số gần 9.000 người. Năm 2006, 2 lâu đài Crac des Chevaliers và Qal'at Salah El-Din (tọa lạc cách thị trấn Al-Haffiah, Syria 7 km về phía đông) đã được UNESCO công nhận là di sản thế giới.

Nhà khảo cổ Anh Thomas Edward Lawrence (1888 - 1935) đã nhận xét: “Crac des Chevaliers được bảo quản tốt nhất và đáng ngưỡng mộ nhất trên thế giới. Một lâu đài là chứng nhân của hầu hết các cuộc thập tự chinh của Syria trong lịch sử. Lâu đài được thiết kế rất khoa học, như là một cỗ máy chiến tranh chắc chắn, mạnh mẽ”. Vật liệu xây dựng chính cho Crac des Chevaliers là đá vôi và đá ốp lát.

Lần lượt các năm 1935, 1955 và 1978, các bức tranh tường thời trung cổ đã được phát hiện trong lâu đài Crac des Chevaliers. Các bức họa được vẽ trên tường, trong phần nội thất và ngoại thất của nhà thờ chính, bên ngoài nhà nguyện nơi cổng chính. Năm 1982, nhà sử học Jaroslav Folda (Mỹ) cho rằng các bức họa sẽ cung cấp thông tin về những bộ hài cốt được tìm thấy tại Crac des Chevaliers.

Khi cuộc nội chiến Syria diễn ra từ năm 2011, UNESCO bày tỏ lo ngại cuộc xung đột có thể gây thiệt hại cho các điểm văn hóa quan trọng như Crac des Chevaliers. Một báo cáo cho thấy lâu đài đã bị hư hỏng phần vỏ và nhà nguyện vào tháng 8.2012, do giao tranh giữa quân đội Syria với các lực lượng chống đối. Sau đó, lâu đài được cho là bị hư hỏng nặng vào tháng 7.2013 bởi một cuộc không kích vào thành phố Homs. Ngày 18.8.2013, Crac des Chevaliers bị tàn phá thêm bởi các lực lượng chưa rõ danh tính. Quân đội Syria chiếm lại lâu đài và làng al-Husn từ tay lực lượng nổi dậy vào ngày 20.3.2014. Mức độ thiệt hại từ sau các cuộc giao tranh vẫn chưa được xác định rõ ràng.

Ngày 22.3.2014, Hãng tin BBC bình luận vụ việc: quân đội chính phủ Syria đã chiếm lại Crac des Chevaliers từ tay lực lượng nổi dậy sau khi tiêu diệt 93 tay súng đang đóng giữ tại đây. Ngôi làng al-Husn bị thiệt hại nặng nề. Bức tường quanh lâu đài lỗ chỗ vết đạn như vết sẹo do chiến tranh gây ra.

5 di tích lịch sử bị phá hủy do nội chiến tại Syria UNESCO lên tiếng kêu gọi các bên tham chiến ở Syria phải tôn trọng và bảo vệ các di tích lịch sử vô giá. Nhưng xem ra điều đó khó trở thành hiện thực khi các bên không xem trọng việc này. Đã có 5 di tích bị bom đạn phá hỏng từ khi nội chiến nổ ra: nhà thờ Hồi giáo Umayyad (thành phố Aleppo), chợ al-Madina Souk (Aleppo), nhà thờ Hồi giáo al-Omari Mosque (Bosra), lâu đài Crac des Chevaliers (Homs), thành phố cổ Palmyra.