Chăm sóc bàn chân ở người bệnh đái tháo đường

Một số bệnh phổ biến ở bàn chân người bệnh đái tháo đường là bệnh thần kinh ngoại vi, mạch máu ngoại vi và nhiễm trùng.

Bệnh thần kinh ngoại vi

Đường huyết cao làm hủy hoại lớp áo ngoài của các dây thần kinh - nơi tiếp nhận cảm giác. Vì thế, ngườì bệnh có thể không cảm thấy đau, nóng hay lạnh ở bàn chân và cẳng chân của mình, khi dẫm phải đinh hay các vật sắc nhọn hoặc khi bị phỏng mà không biết. Đó là hiện tượng "mất các cảm giác bảo vệ”. Do đó, một vết thương dù nhỏ cũng có thể bị loét rộng ra và trở thành trầm trọng. Các biểu hiện sớm thường gặp là: cảm giác lạnh ở hai chân, ngứa hoặc tê bì; bứt rứt khó chịu, hoặc nóng ran ở hai bàn chân.

Bệnh mạch máu ngoại vi

Thường xảy ra ở các mạch máu nhỏ và hẹp, làm giảm dòng máu tới chân. Việc kém máu nuôi làm cho da chân trở nên khô, nứt nẻ, dễ bị loét và nhiễm trùng, nhưng biểu hiện này thường kín đáo, khó nhận biết như: thay đổi màu sắc da, lạnh hoặc tê bì hai chân, đau chân lúc nghỉ ngơi... Tổn thương mạch máu ngoại vi, nếu phối hợp với bệnh thần kinh ngoại vi, sẽ làm vết thương lâu lành. Mặt khác, đường huyết cao là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và làm giảm sức đề kháng của cơ thể. Vì thế, vết thương có thể bị loét, nhiễm khuẩn, có thể tiến triển thành hoại tử nếu không được điều trị đúng và kịp thời. Khi đó nguy cơ phải cắt cụt chi rất cao.

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến loét bàn chân:

- Nam giới.
- Mắc bệnh đái tháo đường trên 10 năm hoặc tuổi trên 60.
- Kiểm soát đường huyết kém.
- Có biến dạng bàn chân, chai chân, phỏng rộp da chân...
- Đã từng bị loét bàn chân.
- Có các biểu hiện của tổn thương thần kinh ngoại vi và/hoặc tổn thương mạch máu ngoại vi.
- Giảm thị lực.
- Có biến chứng thận.
- Đi giày dép không phù hợp với bàn chân.

Loét bàn chân dễ xảy ra nếu có nhiều yếu tố nguy cơ kể trên hoặc có một nguy cơ nhưng ở mức độ nặng.

Người bệnh đái tháo đường nên tự chăm sóc bằng cách chọn cho mình lối sống lành mạnh giúp giữ đường huyết, huyết áp và cholesterol máu ở mức bình thường với các biện pháp:

- Ngừng hút thuốc lá và ngừng uống rượu.
- Tập thể dục hàng ngày, đề nghị bác sĩ hướng dẫn hình thức luyện tập nào là thích hợp.
- Thực hiện chế độ ăn hợp lý: giảm lượng đường, mỡ, tăng cường hoa quả.
- Dùng thuốc đúng giờ hàng ngày.
- Kiểm soát tốt đường huyết. Đo và theo dõi đường huyết hàng ngày. Giữ đường huyết trong mức an toàn để phòng hoặc làm chậm sự tiến triển của đái tháo đường và các biến chứng của bệnh.

Theo Hiệp hội Đái tháo đường Mỹ (ADA), đối với đa số bệnh nhân, mức đường huyết an toàn là:

- Trước ăn: 90 – 130 mg/dL (5 - 7,2 mmol/L).
- Sau bữa ăn l – 2 giờ: nhỏ hơn 180mg/dL (10 mmol/L).
- Trước lúc đi ngủ 110 – 150 mg/dL (6,0 – 8,3mmol/L).

Tùy lứa tuổi, giai đoạn bệnh, mức độ các biến chứng... mà mức đường huyết an toàn của mỗi người bệnh có thể khác nhau, nhưng không nhiều. Bác sĩ chuyên khoa có thể tư vấn về mức đường huyết an toàn cần đạt cho mỗi người.

Ngoài ra cũng cần:

- Kiểm tra bàn chân của bạn hàng ngày.
- Nên chọn một thời điểm thích hợp trong ngày để kiểm tra bàn chân, thường là buổi tối, và làm việc đó như một thói quen.
- Chọn nơi đủ ánh sáng để quan sát kỹ bàn chân và các kẽ ngón chân, tìm xem có các vết nứt trên da, các vết phỏng rộp, vết thâm, các nốt chai chân và những chỗ đau trên da.
- Nếu không cúi xuống để nhìn bàn chân được rõ, hãy sử dụng một chiếc gương hoặc nhờ người thân trong gia đình hay bạn bè giúp đỡ.
- Vệ sinh chân hàng ngày.
- Cẩn thận rửa sạch chân với nước ấm và xà phòng trung tính, đặc biệt là khoảng kẽ giữa các ngón chân.
- Không ngâm chân trong nước quá lâu.
- Trước khi rửa chân hay tắm, nên kiểm tra nhiệt độ của nước xem có quá nóng không. Dùng nhiệt kế, mu tay hoặc khuỷu tay để kiểm tra: nhiệt độ nước không nên quá 37oC.
- Sau khi lửa, dùng khăn bông mềm thấm khô chân, đặc biệt các kẽ ngón chân. Nếu da chân khô có thể dùng kem dưỡng da bôi lên trên mu chân và dưới lòng bàn chân để giữ cho da được ẩm và trơn, nhưng không bôi vào kẽ ngón chân.
- Cắt móng chân mỗi tuần hoặc khi thấy dài
- Nên cắt tỉa móng chân theo đường vòng của ngón. Không để móng dài cũng không cắt móng quá ngắn và không cắt sâu vào các góc móng (khóe móng). Làm nhẵn móng sau khi cắt bằng một tấm bìa mài hoặc một chiếc giũa móng.
- Trường hợp móng chân mọc quặp vào trong hoặc nhìn không rõ, hãy nhờ người thân hay y tá cắt hộ.
- Nếu chân có các cục chai, không được tự ý cắt bỏ, cũng không dùng dao cạo, băng dính, hoặc dịch lỏng để loại bỏ vết chai. Điều đó có thể làm cho da bị tổn thương, tốt nhất hãy hỏi bác sĩ của bạn để tìm cách điều trị.

Bảo vệ bàn chân

- Không được đi chân trần, ngay cả khi đi trong nhà, vì bạn có thể dẫm phải đinh hoặc vật nhọn mà không biết.
- Nên đi giày làm bằng chất liệu mềm, vừa chân. Không đi giày cao gót hoặc các loại giày bó lấy bàn chân và gót chân.
- Không được đi giày mà không mang tất chân. Thay tất chân hàng ngày. Chọn tất có màu sáng, làm bằng sợi bông hoặc sợi tổng hợp mềm, vừa chân. Không sử dụng các loại tất làm bằng chất liệu ni lông hoặc tất quá chật.
- Khi trời lạnh, chỉ mang tất chứ không nên dùng các chai nước nóng hoặc các vật nóng đặt lên chân để làm ấm.
- Khi đi trên đường, bãi biển hoặc vỉa hè nóng, cần mang giày kín lưng bàn chân để che nắng.
- Trước khi xỏ giày vào chân, hãy dùng tay kiểm tra mặt trong của giày để chắc chắn không có vật gì ở trong có thể làm chân bị thương.
- Nên mua giày vào buổi chiều hoặc cuối ngày. Với những đôi giày mới, nên đi thử từ từ, mỗi ngày khoảng 1 đến 2 giờ trong một vài tuần đầu để chân được làm quen.
- Hãy giữ cho mạch máu được lưu thông.
- Hãy đặt chân ở tư thế ngang khi ngồi.
- Không bắt chéo chân trong thời gian dài.
- Không đi tất chật, tất có vòng cao su ở quanh cổ chân.
- Tập cử động các ngón chân trong khoảng 5 - 10 phút, vài lần trong ngày. Các hình thức luyện tập như đi bộ, bơi lội hoặc đạp xe là những bài tập thể dục tốt và dễ cho bàn chân vận động, giúp cải thiện lưu thông mạch máu.

Theo VTV/Thuốc & Sức khỏe