“Săn” cá đối

Bắt cá trong đêm

Anh Nguyễn Tấn Nên (ở xã Hòa An, huyện Phú Hòa, tỉnh Phú Yên) giới thiệu sơ qua những dụng cụ cần thiết để chuẩn bị cho chuyến đánh bắt, như vợt, đèn pin, thùng xốp đựng đá lạnh dùng để ướp cá, chiếc xuồng nhỏ, lưới… Mỗi chuyến đi, họ thường đem theo từ 3 đến 5 tấm lưới, nhưng cũng  tùy mùa cá mà mang theo lưới nhỏ hoặc lưới lớn. Trước đây, người làm nghề này thường mua lưới được làm sẵn bán ở chợ Tuy Hòa, sử dụng đến khi nào rách thì bỏ. Bây giờ, theo anh Nên, những tấm lưới chợ không còn phù hợp nữa phần thì giá bán đắt, phần vì chúng được làm rất sơ sài, mắt lưới không chắc chắn nên cá thường bị sổng ra ngoài. “Chúng tôi tự mua lưới, chì, xốp (để làm phao)… về cặp lưới (làm hoàn chỉnh một tấm lưới từ những bộ phận rời của tấm lưới), để giảm bớt giá thành và tấm lưới chắc chắn hơn" - anh Nên cho hay.

Sau khi chuẩn bị những dụng cụ cần thiết cho chuyến đi, chúng tôi “tay xách nách mang” ra sông bắt đầu cho chuyến tập sự “săn” cá đối. Thường thường những người đánh lưới chỉ đánh bắt vào ban đêm mới hiệu quả vì ban đêm cá mới chạy (cá đi kiếm ăn) nhiều hơn.

Bơi xuồng giăng lưới

Chúng tôi ra đến bờ sông thì mặt trời cũng vừa lặn. Cánh thợ lưới tụ tập lại, nhóm lửa đun nước pha trà, cà phê uống để vượt qua cơn buồn ngủ. Anh Nguyễn Tấn Toàn lôi trong giỏ đựng cơm ra một bịch ni lông đựng khoảng nửa lít rượu trắng, anh em ngồi nhâm nhi bàn chuyện lưới, chuyện cá… Hết bịch ni lông rượu mà chẳng thấy ai động đậy đến việc thả lưới. Sốt ruột, chúng tôi hỏi thì họ trấn an: “Làm nghề lưới thì không phải vội, mà phải kiên nhẫn, lúc rảnh thì chơi suốt, đến khi làm thì không kịp trở tay. Anh có mệt thì nằm ngửa ra bãi cát ngủ một giấc, chờ con nước lên rồi đi…”. Thì ra, đánh cá đâu chỉ phụ thuộc vào lưới mà còn phụ thuộc vào con nước nữa. Khi nước ròng (nước thủy triều hạ xuống), con cá hầu như nằm một chỗ đợi, đến lúc nước thủy triều  lên cá mới đi kiếm ăn và rất háo nước, lúc này giăng lưới là thích hợp nhất.

Mẻ lưới đầu năm  Ông Nguyễn Chí Đức, ở thôn Vĩnh Phú (xã Hòa An, huyện Phú Hòa, tỉnh Phú Yên), năm nay 61 tuổi, có thâm niên trong nghề lưới gần 40 năm, kể lại: “Thường thì trong ba ngày tết, người thợ lưới chọn một ngày để ra sông giăng lưới. Hầu hết những người đánh cá trên sông Đà Rằng đều coi trọng mẻ lưới đầu năm. Mẻ lưới này nếu trúng thì coi như trong năm người đánh cá ở đoạn sông này gặp may cả năm. Người ta thường mang cá đánh bắt được trong mẻ lưới này đem phân phát cho bà con xóm giềng, cùng chia sẻ cái lộc này…”

Anh Nên kể: “Cách đây mấy năm, cũng mùa cá này, trong lúc anh em trúng đậm cá đối, thì tôi chỉ bắt được vài con. Nghiên cứu kỹ thì mới biết, con cá đối là loài cá ăn nổi gần mặt nước. Về nhà tháo bớt chì, gắn thêm phao, hôm sau đem lưới ra thả, cá đóng lưới rất dày… Và cũng từ đó tôi có thêm một kinh nghiệm để làm ra những tấm lưới chuyên bắt cá đối”…

Cá đối cũng giống như cá tràu, có sức búng rất mạnh, nên khi mắc lưới nếu lưới căng cá có thể làm thủng lưới sổng ra ngoài. Do đó, khi thả lưới, người thợ lưới thả lưới theo dạng hình sin để tạo độ dùn cho cả tấm lưới. Hơn nữa, lưới cá đối được thả ở lưng chừng nước nên lưới tương đối nhẹ.

Thả lưới xong, dùng sào đập mạnh xuống mặt nước ở xung quanh tấm lưới để cho cá chạy. Chúng tôi bơi xuồng vào bờ, ngồi nghỉ hút thuốc. Anh Nên cho biết: “Đánh lưới thì phải biết đặc tính của mỗi loài cá, chứ không thì đánh bắt không hiệu quả. Chẳng hạn, muốn bắt cá đối thì khi thả lưới xong phải dùng sào hoặc dầm đập mạnh xuống mặt nước để cá chạy, còn đối với cá rô phi mà dùng sào đập nước kiểu này thì không bắt được con nào. Vì cá rô phi khi nghe tiếng động thì không chạy mà nó lập tức lặn xuống đáy bùn chỉ ló cái đầu lên thôi…”.

Đến nửa khuya, chúng tôi vẫn tiếp tục đi thăm lưới. Vì nước chảy nên làm lưới căng ra, do đó phải kéo cho tấm lưới dùn lại và con nào đóng lưới thì gỡ. Khi nào thấy cá hết đóng lưới thì thâu lưới đến đoạn sông khác thả. Cứ như thế đến khi nước thủy triều rút xuống và cũng gần sáng, chuyến đánh bắt của chúng tôi mới kết thúc. Chuyến “săn” này, nhóm anh Nên rất thành công vì mỗi người bắt được hàng chục ký cá đối...

Cá đối sông Đà Rằng

Các món ẩm thực từ cá đối

Thịt cá đối thơm mềm, béo ngọt (không ngấy) nên rất dễ chế biến. Tuy theo từng sở thích, cách thưởng thức mà mỗi người chọn riêng cho mình một món cá đối. Với tôi, mỗi khi về quê là nhờ mẹ chế biến cháo cá đối. Vài con cá đối, thêm mấy trái cà dĩa, một ít nấm rơm, hành ngò, tiêu là có nồi cháo thơm phức.

Cá đối nấu ngọt nêm lá gừng, cá đối kho dưa cải, cá đối hấp cách thủy… là những món được ưa dùng. Nhưng giới nhậu vẫn ưa chuộng nhất là món cá đối chiên xù và nướng. Hai món này hiện là đặc sản của một số nhà hàng, quán nhậu.

Cá để nguyên vảy đem nướng, vì da của cá đối có một lớp mỡ nên khi nướng có mùi thơm phức. Nhưng phải là cá tươi thì miếng thịt mới đủ độ dai cần thiết; nướng xong giầm nước mắm ngò, mà phải là ngò quê mới thơm. Về cái sự ngon của cá đối thì cổ nhân đã đúc kết: “Bán ruộng đầu cầu, ăn đầu cá đối”. Ruộng đầu cầu ở đây được hiểu là ruộng tốt. Còn đầu cá đối được người ăn sành điệu mê vì nó rất mềm và ngọt. Người ta muốn so sánh hai cái giá trị ấy với nhau, chứ không phải đầu cá đối mắc đến độ phải bán ruộng để mua...

Đức Huy - Ngọc Chung