Tuy nhiên, bổ sung estrogen (và cả progesteron), còn gọi là “liệu pháp hormon thay thế”, phải được bác sĩ khám và chỉ định thuốc, nếu tự ý dùng rất nguy hiểm.
Mãn kinh hay nói nôm na hết kinh nguyệt là thời kỳ người phụ nữ chấm dứt việc có kinh. Bắt đầu từ tuổi 45 trở lên, hoạt động nội tiết của buồng trứng phụ nữ bắt đầu bị rối loạn, sau đó ngưng hoạt động ở tuổi 50 hoặc hơn (có thể đến 55). Sự rối loạn thể hiện ở chỗ buồng trứng teo dần, không còn khả năng tiết ra estrogen, đặc biệt là estradiol. Chính sự giảm dần, thiếu hụt hormon giới tính này đã ảnh hưởng đến nhiều cơ quan “đích”, dẫn đến các rối loạn như: rối loạn vận mạch làm bừng bốc hỏa, âm hộ - âm đạo teo làm giao hợp đau, rối loạn trầm cảm, dễ mắc hai chứng loãng xương và tăng mỡ trong máu...
Với liệu pháp hormon thay thế, bác sĩ chuyên khoa sẽ cho bệnh nhân dùng thuốc là dẫn chất estrogen, thường kết hợp thêm dẫn chất progesteron hay còn gọi progestin (progestin và estrogen là hai hormon giúp phụ nữ có kinh nguyệt và thụ thai) nhằm bổ sung sự thiếu hụt mà cơ thể không thích ứng được và bị rối loạn.
Gia tăng nguy cơ
Liệu pháp hormon thay thế còn được dùng điều trị chứng giảm estrogen huyết liên quan đến suy buồng trứng tiên phát hoặc do cắt bỏ tử cung. Trường hợp này có thể dùng thuốc chỉ có estrogen. Trong trường hợp người phụ nữ còn tử cung bị rối loạn mãn kinh, nên dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để giảm nguy cơ bị ung thư nội mạc tử cung.
Liệu pháp hormon thay thế đã được chứng minh có thể cải thiện đáng kể hội chứng hậu mãn kinh, giảm nguy cơ gãy xương do loãng xương, giảm rõ rệt hiện tượng teo và viêm teo của đường tiết niệu. Tuy nhiên, lợi ích của liệu pháp được công nhận trước đây là làm giảm tần suất và tính nghiêm trọng của bệnh lý tim mạch, đến nay đã có các công trình nghiên cứu xem xét lại.
Ở Mỹ, Tổ chức Hành động vì sức khỏe phụ nữ phối hợp với Viện Sức khỏe quốc gia Mỹ đã thực hiện hai công trình nghiên cứu lớn đánh giá việc sử dụng thuốc phối hợp estrogen và progestin để ngừa bệnh tim mạch và chứng sút giảm trí nhớ ở phụ nữ tuổi mãn kinh. Kết quả đáng buồn là liệu pháp hormon thay thế lại làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, huyết khối, ung thư vú và không ngừa được sự sút giảm trí nhớ, trái lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ ở phụ nữ trên 65 tuổi.
Bôi thay vì uống
Chính vì vậy đã có khuyến cáo như sau:
- Không chỉ định cho phụ nữ mãn kinh dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để bảo vệ tim mạch, ngừa nhồi máu cơ tim, đột quỵ và ngừa suy giảm trí nhớ.
- Liệu pháp hormon thay thế chứng tỏ hiệu quả điều trị cơn bốc hỏa và chứng teo âm hộ - âm đạo. Lưu ý dùng thuốc ở liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn. Đối với chứng teo âm hộ - âm đạo, lưu ý sử dụng thuốc cho tác dụng tại chỗ (tức dạng kem bôi ngoài da) thay thuốc uống nếu được.
- Về việc phòng ngừa chứng loãng xương, chỉ sử dụng liệu pháp hormon thay thế cho phụ nữ có nguy cơ rõ rệt về rối loạn này, nếu cần nên chọn trị liệu bằng thuốc thuộc nhóm bisphosphonates hoặc thuốc điều hòa thụ thể chọn lọc estrogen.
- Khi dùng liệu pháp hormon thay thế, các bác sĩ chuyên khoa nên khám lâm sàng toàn diện với làm phiến đồ âm đạo, cổ tử cung, chụp tuyến vú, xét nghiệm đo lipid máu...
Lưu ý thêm
Cho sử dụng liệu pháp hormon thay thế, bác sĩ còn lưu ý thêm:
- Chống chỉ định, tức không được dùng liệu pháp hormon thay thế ở phụ nữ ngờ rằng có thai, chảy máu bất thường âm đạo, có tiền sử bị nhồi máu cơ tim hay bị huyết khối, có bệnh về gan.
- Liều dùng thông thường trong liệu pháp hormon thay thế là 0,625mg estrogen kết hợp (conjugated estrogens) phối hợp với 2,5mg medroxyprogesteron (progestin), đây cũng là liều được dùng trong hai nghiên cứu kể trên. Hiện nay có khuyến cáo các nhà sản xuất dược phẩm nghiên cứu dùng liều thấp nhất của sản phẩm có hiệu quả để ghi nhãn mới. Vì vậy, bác sĩ khi đã cân nhắc cho sử dụng, sẽ cho dùng với liều thấp nhất.
Đối với thuốc ngừa thai phối hợp mặc dù có chứa estrogen và progestin, nhưng loại và liều của hai dược chất này trong thuốc ngừa thai có khác nên không thể xem là liệu pháp hormon thay thế. Hơn nữa, đối tượng dùng thuốc ngừa thai là phụ nữ trẻ sẽ có thể trạng khác với phụ nữ mãn kinh. Tuy nhiên, vì thuốc có chứa estrogen nên người dùng thuốc ngừa thai cần ghi nhận nguy cơ bị huyết khối, các bệnh lý tim mạch, sỏi mật. Nguy cơ có cao hơn đối với phụ nữ hút thuốc là tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng cholesterol máu, vì vậy với những đối tượng này, bác sĩ cân nhắc khi cho dùng thuốc ngừa thai.
Như vậy, ta thấy việc dùng liệu pháp hormon thay thế, trong đó có việc bổ sung estrogen là không đơn giản, đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn và sự cập nhật thông tin thường xuyên.
PGS.TS Nguyễn Hữu Đức
(Đại học Y dược TP.HCM/Tuổi Trẻ)
Bình luận (0)