Câu tục ngữ “Đói cho sạch, rách cho thơm” là một lời khuyến cáo, răn người ta sống phải giữ phẩm giá và đạo đức.
Câu này gồm có 5 từ khác nhau (cho dùng 2 lần) mà đều là gốc Hán.
Đói bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ [𩜀] mà âm Hán Việt hiện hành là trúy, có nghĩa là “đói”. Hán ngữ đại tự điển (Thành Đô, 1993) giảng là [饥] (đói). Kế cận “trúy [𩜀] ↔ đói”, ta có “truy [追] ↔ đuổi”. Mối tương quan ngữ âm TR ↔ Đ giữa trúy và đói còn có thể thấy với: - trâm [簪], cài cắm ↔ đơm; - trất [膣], âm đạo ↔ đít; - trật [秩] ↔ đợt; trì [池] ↔ đìa.
Cho là một từ gốc Hán, ghi bằng chữ [周], mà âm Hán Việt là chu, có nghĩa là “tới, đến; đến nơi đến chốn”. Đi vào tiếng Việt, cho chuyển nghĩa thành một từ chỉ mục đích, như: - chạy cho thật nhanh; - làm cho ra làm; - nói cho rõ ràng; v.v... Cho < chu còn có một trường hợp đồng dạng từ nguyên học là cho, tương ứng với tiếng Anh to give và tiếng Pháp donner < chu [賙] trong chu cấp.
Sạch bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ [澤], mà âm Hán Việt là trạch, có nghĩa là “trơn láng; nhẵn bóng”. Mối tương quan ngữ âm TR ↔ S của trạch và sạch còn có thể thấy với: - trang trọng [莊重], nghiêm chỉnh, kính cẩn ↔ sang trọng; - trạo [掉], lay động, vẫy ↔ sạo trong sục sạo; - trầm [霃] trời âm u ↔ sầm trong tối sầm.
Rách bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ [坼] mà âm Hán Việt hiện hành là sách, có nghĩa là “nứt, nẻ, rời, rách, v.v...”, như trong thiên băng địa sách [天崩地坼] là “trời long (sập) đất lở”. Mối quan hệ S ↔ R giữa sách [坼] và rách còn có thể thấy với các trường hợp: - sái [灑], vẩy nước, tưới ↔ rưới; - sáp [澀], rít, không trơn tru ↔ ráp trong thô ráp; - sâm [森], tối tăm, rậm rạp, thiếu ánh sáng ↔ râm trong bóng râm; - sầu [愁], lo buồn ↔ rầu trong rầu rĩ; - suy [榱], đòn dông ↔ rui trong rui mè; - sư [篩], giần, sàng ↔ rây trong rây bột; - sương [箱], thùng nhỏ, hòm ↔ rương.
Thơm bắt nguồn ở từ [䐺] mà âm Hán Việt hiện hành là thám mà Đường vận (dẫn theo Khang Hy) giảng là “thực vị mỹ dã” [食味美也] (thức ăn ngon vậy), thường dịch sang tiếng Anh là “delicious; tasty food, of a fine flavour”. Quan hệ ngữ âm “A ↔ Ơ” giữa thám [䐺] và thơm còn có thể thấy qua nhiều trường hợp như: - đàm [痰] đờm; - đảm [膽], mật ↔ đởm; - đan [單] đơn; - Hán [漢] ↔ Hớn trong nhà Hớn; - phàm [凡], tầm thường ↔ bờm trong thằng bờm (thằng tầm thường, đối với phú ông là người giàu có); - phạm [犯] ↔ bợm; - san [山] ↔ sơn.
Bình luận (0)