Đề xuất lao động tham gia BHXH từ năm 2025 không được rút BHXH 1 lần

Bộ LĐ-TB-XH vừa trình Chính phủ báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của Thường trực Chính phủ và các thành viên Chính phủ tại cuộc họp ngày 19.7 về dự án luật BHXH (sửa đổi).

SỸ ĐÔNG

Trên cơ sở 3 phương án đã báo cáo, Bộ LĐ-TB-XH đã tiếp thu, tổng hợp, xây dựng thành 2 phương án để báo cáo xin ý kiến Chính phủ.

Lao động tham gia BHXH từ năm 2025 không được rút BHXH 1 lần

Phương án 1: quy định quyền nhận BHXH 1 lần đối với 2 nhóm người lao động khác nhau.

Cụ thể, nhóm 1: đối với người lao động đã tham gia BHXH trước khi luật BHXH sửa đổi có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận BHXH 1 lần.

Về bản chất, quy định này kế thừa Nghị quyết số 93/2015/QH132 cho phép người lao động được lựa chọn giữa bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng hưu hoặc nhận BHXH 1 lần nếu có nhu cầu. Nhưng sự khác biệt lần này là nếu người lao động lựa chọn bảo lưu, không nhận BHXH 1 lần thì sẽ được hưởng thêm các quyền lợi bổ sung như: hưởng lương hưu; hưởng trợ cấp hằng tháng; hưởng bảo hiểm y tế; hưởng chính sách hỗ trợ về tín dụng.

Nếu người lao động đã lựa chọn nhận BHXH 1 lần thì không được nhận các quyền lợi bổ sung nêu trên.

Nhóm 2: đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ khi luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (dự kiến ngày 1.1.2025) không được nhận BHXH 1 lần, trừ các trường hợp đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư, hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng.

Như vậy, so với dự thảo luật BHXH sửa đổi, quy định người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ khi luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi không được nhận BHXH 1 lần là phương án mới được cơ quan soạn thảo bổ sung. 

Bộ LĐ-TB-XH đánh giá, ưu điểm của phương án này là dần từng bước khắc phục được tình trạng hưởng BHXH 1 lần thời gian qua.

Theo dữ liệu thống kê giải quyết thời gian qua, có gần 99% số người hưởng BHXH 1 lần theo trường hợp sau 1 năm nghỉ việc; khoảng 67% số người hưởng BHXH 1 lần có thời gian đóng dưới 5 năm.

Với phương án này, trong những năm đầu, số người hưởng BHXH 1 lần không giảm nhiều, nhưng giảm càng nhiều những năm sau.

Từ năm thứ 5 trở đi sẽ giảm nhanh, có thể giảm quá nửa số người hưởng BHXH 1 lần so với giai đoạn vừa qua; tiến tới tiếp cận theo thông lệ quốc tế, chỉ giải quyết hưởng BHXH 1 lần đối với trường hợp không đủ điều kiện, không có khả năng được hưởng lương hưu hằng tháng.

Qua đó, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi về già.

Trong ngắn hạn, phương án này không giúp duy trì, gia tăng đối tượng tham gia BHXH bằng phương án 2 nhưng trong dài hạn thì tối ưu hơn. Do quy định này không ảnh hưởng tới những người lao động đang tham gia BHXH nên cơ bản sẽ ít khả năng gặp phải ứng của người lao động hơn.

Tuy nhiên, phương án này có nhược điểm là chỉ áp dụng đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực, nên đối với hơn 17,5 triệu người lao động đang tham gia BHXH vẫn có quyền lựa chọn hưởng BHXH 1 lần.

Do vậy, số người hưởng BHXH 1 lần không giảm nhiều, đặc biệt trong những năm đầu sau khi luật mới có hiệu lực. Đồng thời, tạo sự so sánh giữa những người lao động tham gia trước và sau khi luật có hiệu lực trong việc hưởng BHXH 1 lần.

Người lao động được rút một phần BHXH, được bảo lưu thời gian đóng

Phương án 2 mà Bộ LĐ-TB-XH xây dựng là: sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện, có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần, nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Ưu điểm của phương án này là hài hòa quyền lợi người lao động và chính sách an sinh xã hội lâu dài. Mặc dù số lượt người hưởng BHXH 1 lần có thể không giảm nhiều so với hiện hành, nhưng khi người lao động hưởng BHXH 1 lần thì họ cũng không hoàn toàn ra khỏi hệ thống, do vẫn bảo lưu một phần thời gian đóng còn lại (không ảnh hưởng tới số người tham gia).

Người lao động khi tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ BHXH với quyền lợi hưởng cao hơn; có động lực hơn để tiếp tục tham gia, tích lũy quá trình đóng để đủ điều kiện hưởng lương hưu; có nhiều cơ hội hơn đủ điều kiện hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu.

Bộ LĐ-TB-XH cho rằng, đây là phương án vừa phúc đáp được nhu cầu nhận BHXH 1 lần của người lao động trong thời điểm hiện tại, tránh gây phản ứng xã hội, song cũng đáp ứng được yêu cầu bảo đảm sự ổn định của hệ thống và quyền lợi của người lao động trong dài hạn.

Tuy nhiên, phương án này cũng có nhược điểm là chưa giải quyết triệt để việc rút BHXH 1 lần. Người lao động không được giải quyết hưởng BHXH 1 trên toàn bộ thời gian đóng nên có cảm giác giảm quyền lợi.

Đồng thời, có thể xuất hiện tình trạng gia tăng người lao động đề nghị hưởng BHXH 1 lần trước khi luật có hiệu lực thi hành (hưởng "chạy luật"). Bên cạnh đó, theo phương án này thì tình trạng hưởng BHXH 1 lần khi còn trẻ (chưa đến tuổi nghỉ hưu) sẽ tiếp tục tiếp diễn trong tương lai.

Do đây là vấn đề hết sức nhạy cảm, phức tạp, Bộ LĐ-TB-XH, cơ quan chủ trì soạn thảo đề xuất Chính phủ báo cáo xin ý kiến Quốc hội đối với cả 2 phương án trên.

Trước đó, ngày 24.7, Văn phòng Chính phủ đã thông báo kết luận của Thường trực Chính phủ cho ý kiến về các dự án luật, đề nghị xây dựng.

Theo đó, Thường trực Chính phủ đánh giá, rút BHXH 1 lần là vấn đề khá phức tạp, có ảnh hưởng lớn tới đời sống kinh tế - xã hội nên đề nghị Bộ LĐ-TB-XH đưa ra nhiều phương án để xin ý kiến Quốc hội nhưng cần thể hiện quan điểm, căn cứ để lựa chọn phương án cụ thể.

Bên cạnh đó, Bộ LĐ-TB-XH cần phải nghiên cứu bổ sung các biện pháp thiết thực hỗ trợ người lao động, khuyến khích người lao động tự nguyện hạn chế rút hoặc bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng lợi hưu trí thay vì nhận BHXH 1 lần.